کارولونس یوهانس تورنبرگتورنبرگ، کارولوس یوهانس، خاورشناس ، عربیدان و سکه شناس سوئدی و از پیشگامان مطالعات افریقای شمالی بود. ۱ - معرفی اجمالیتورنبرگ در ۲۳ اکتبر ۱۸۰۷/ ۲۰ شعبان ۱۲۲۲ در لینکوپینگ، در مرکز ایالت استرگوتلاند سوئد، به دنیا آمد. پس از طی تحصیلات ابتدایی و دبیرستانی در زادگاهش، در ۱۸۲۶/ ۱۲۴۱ به دانشگاه اوپسالا رفت و در ۱۸۳۳/ ۱۲۴۸ـ۱۲۴۹ دکتری فلسفه گرفت [۱]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۲.
سپس دو سال در همان دانشگاه به یادگیری عربی پرداخت و بخشهایی از فریدة العجائب ابن وَرْدی را از عربی به لاتینی ترجمه و در ۱۸۳۵/ ۱۲۵۱ منتشر کرد. حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهره اثر جلال الدین سیوطی را نیز در ۱۸۳۴ـ ۱۸۳۵/ ۱۲۵۰ـ۱۲۵۱ منتشر نمود. در ۱۸۳۵، گواهی صلاحیت تدریس ادبیات عربی را گرفت. سال بعد، به پاریس رفت و در مدرسة زبانهای زنده شرقی، نزد کاترمر ، سیلوستر دوساسی و ژوبر به تحصیل فارسی و عربی و ترکی پرداخت. در همان سال به عضویت انجمن آسیایی پاریس برگزیده شد [۲]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۲ـ۱۶۳.
۲ - بازگشت به سوئدتورنبرگ در اوت ۱۸۳۸/ جمادی الاولی و جمادی الا´خرة ۱۲۵۴ به سوئد بازگشت و در کتابخانة دانشگاه اوپسالا و نیز در سمت استادیاری زبان عربی این دانشگاه مشغول به کار شد. در همان حال در دروس فارسی این دانشگاه نیز شرکت می‌کرد. تورنبرگ در ۱۸۳۹/ ۱۲۵۵ کتاب > در بارة استیلای مرابطون بر اساس کتاب موسوم به قرطاس الصغیر منتشر کرد که درباره تاریخ فاس و بر اساس کتاب قرطاس الصغیر یا روض القرطاس ابن ابی زرع بود. وی نسخه ای از آن را برای کاترمر فرستاد تا نظر خود را در باره آن ابراز کند و حتی اشتباهات آن را متذکر شود. در ۱۸۴۰/ ۱۲۵۶، به عضویت فرهنگستان سلطنتی علوم ادبی و تاریخ و آثار باستانی استکهلم و انجمن سلطنتی علوم اوپسالا در آمد [۳]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۵.
کتاب بخشهایی از تاریخ لشکرکشیهای فرانسویان در سرزمینهای تحت حاکمیت اسلام ، را با استفاده از مطالب گرد آورده از نسخ خطی کتابخانه بودلیان منتشر کرد که حاوی بخشی از تاریخ ابن خلدون به همراه ترجمة آن به لاتینی بود. چون ابن خلدون تاریخ این بخش از جنگهای صلیبی را از ابن اثیر ، که خود در این جنگها شرکت داشت، اقتباس کرده بود، تورنبرگ به بررسی الکامل ابن اثیر پرداخت [۴]
مول، ج ۱، ص ۵۲.
. وی نسخه های خطی الکامل در دانشگاه اوپسالا و کتابخانه های ملی پاریس و برلین و موزة بریتانیا را با هم مقابله کرد و از ۱۸۵۱ تا ۱۸۷۱/ ۱۲۶۷ـ ۱۲۸۷ چاپ انتقادی آن را تا جلد دوازدهم منتشر ساخت و در ۱۸۷۴ و ۱۸۷۶/۱۲۹۱ و ۱۲۹۳ فهرستهای کتاب را در دو جلد چاپ کرد. وی پیش از آن روضة الصفا ، اثر میرخواند ، را با مقابلة سه نسخه موجود در کتابخانه های لوند ، اوپسالا و استکهلم برای چاپ آماده کرده بود [۵]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۵.
، ولی چون هامر ـ پورگشتال نیز در مورد این کتاب تحقیقاتی کرده بود، آن را چاپ نکرد.۳ - تنظیم فهرستهای نسخ خطی شرقیاز دیگر کارهای مهم تورنبرگ تنظیم فهرستهای نسخ خطی شرقی متعلق به کتابخانه های اوپسالا در ۱۸۴۰/ ۱۲۵۶ و لوند در ۱۸۵۰/۱۲۶۶ و تکملة آن در ۱۸۵۳/ ۱۲۶۹ است. وی در تنظیم این فهرستها، علاوه بر توصیف هر نسخه و معرفی نویسنده و محتوای کتاب، سطر نخست هر کتاب و گاهی عناوین فصول را نیز آورده است [۶]
مول، ج ۱، ص ۳۴۳ـ ۳۴۴.
تورنبرگ در ۱۸۴۳/ ۱۲۵۹ جلد دوم، تاریخ فاس را بر اساس روض القرطاس ابن ابی زرع منتشر کرد. در آوریل ۱۸۴۴، کاترمر [۷]
کاترمر، ۱۸۴۴، ج ۱۲، ص ۱۹۳.
بنا به درخواست تورنبرگ گزارش مفصّلی درباره تحقیقات وی انتشار داد و صلاحیتش را تأیید کرد. در این سال تورنبرگ رسماً در دانشگاه اوپسالا استادیار زبان و ادبیات عربی شد [۸]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۵.
در ۱۸۴۵/ ۱۲۶۱، ترجمه لاتینی روض القرطاس را انتشار داد [۹]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۵.
[۱۰]
مول، ج ۱، ص ۲۱۱.
. در ۱۸۴۶/ ۱۲۶۲، عضو انجمن سلطنتی علوم نروژ و انجمن شرق شناسان آلمان شد [۱۱]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۳.
۴ - انتشار مجموعه ای از سکه های شرقیدر ۱۸۴۷/ ۱۲۶۳، تورنبرگ فهرست مجموعه ای از سکه های شرقی را منتشر کرد، از جمله فهرست سکه های ایرانی که تاجران سوئدی در سدة چهارم/ دهم به این کشور برده بودند و از نظر تعداد و اهمیت در اروپا بی نظیر بود [۱۲]
مول، ج ۲، ص ۹۴.
این فهرست در آن زمان در بررسی تاریخ سامانیان بسیار مفید و ضروری بود [۱۳]
مول، ج ۲، ص ۶۹۶.
پس ازآنکه برنارد دورن تاریخ طبرستان و رویان ظهیرالدین مرعشی را منتشر کرد، تورنبرگ درباره سکه‌هایی که احتمالاً دراواسط سدة چهارم در هوسم (رودسَر کنونی) ضرب شده بود، در نامه ای به فردریک سره، سکه شناس سویسی، تتبعات تازه خود را مطرح کرد [۱۴]
تورنبرگ، ص ۴۲۷.
در همین سال پس از انتشار دومین گزارش مفصّل کاترمر [۱۵]
کاترمر، ۱۸۴۷، ج ۱۲، ص ۴۷۴.
همراه بررسی و ذکر اغلاط کارهای تورنبرگ، او به سمت استاد ویژه دانشگاه لوند برگزیده شد [۱۶]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۳.
در ۱۸۵۳/ ۱۲۶۹، عضو انجمن شرق شناسان امریکا و در ۱۸۵۵/ ۱۲۷۱، عضو انجمن تاریخ و باستان شناسی ژنو شد [۱۷]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۳.
۵ - جزوه‌هایی درسی تورنبرگتورنبرگ ضمن تدریس در دانشگاه لوند ، جزوه‌هایی درسی منتشر کرد که جزوه های تاریخ آن اهمیت فوق العاده ای داشت، از جملة آنهاست: در بارة مدارس اعراب در قرون وسطا، به سوئدی در ۱۸۵۸/ ۱۲۷۴؛ در بارة مطالعة زبانهای شرقی در دانشگاهها، به فرانسوی در ۱۸۶۳/۱۲۸۰؛ تاریخ میرخواند مورخ ایرانی درباره سلسلة اشکانیان <، متن فارسی و ترجمة سوئدی در 1863/ 1279؛ و ( تاریخ ابن اثیر درباره فتح اسپانیا به دست اعراب ) متن عربی و ترجمة سوئدی در 1865/ 1281 [۱۸]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۳.
[۱۹]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۵ـ۱۶۶.
وی همچنین با نشریاتی همچون ( مجلة سکه شناسی) ژنو، ( مجلة باستان شناسی ) پاریس و مجلات خاورشناسی آلمان، و نیز در انتشاربعضی آثار خاورشناسان هم وطن خود همکاری داشت [۲۰]
دوگا، ج ۱، ص ۱۶۳ـ۱۶۴.
تورنبرگ در ۶ سپتامبر ۱۸۷۷/ ۲۶ شعبان ۱۲۹۴ در لوند درگذشت [۲۱]
واپرو، ذیل مادّه.
شهرت و اهمیت وی، نخست به سبب چاپ انتقادی الکامل و سپس به جهت کتاب روض القرطاس است. وی از افتخارات خاورشناسان سوئد و در جرگة خاورشناسان مکتب تاریخی است. ۶ - فهرست منابع(۱) Gustave Dugat, Histoire des orientalistes de l'Europe: du XII e au XIX e siإcle , Paris ۱۸۶۸-۱۸۷۰. (۲) Jules Mohl, Vingt ans d'histoire des إtudes orientales , Paris ۱۸۷۹-۱۸۸۰. (۳) Etienne Marc Quatremةre, in Journal des savants , Paris (Avril ۱۸۴۴) , (Aoدt ۱۸۴۷) . (۴) Carolus Johannes Tornberg, "Lettreب M Frإdإric Soret, sur un Dirhem remarquable", in Revue archإologique , Paris ۱۸۵۵. (۵) Gustave Vapإreau, Dictionnaire universel des contemporains , Paris ۱۸۸۰. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله « تورنبرگ »، شماره۴۰۲۸. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|